Nowa Wieś
Położenie: ok. 5 km na północ od Butryn przy drodze do Purdy
Dawna nazwa: Neu Bartelsdorf (1939)
Historia
Osada wiejska została założona przez zarząd lasów królewskich na karczowisku leśnym, w drodze kontraktu na dzierżawę wieczystą gruntów, zawartą z osadnikami, których zwerbowano na terenie ówczesnych powiatów mazurskich – nidzickiego i szczycieńskiego (z parafii Jedwabno) oraz na terenie Warmii – ze wsi Łabuchy pod Biskupcem, z Przykopu, Rusi i kilku innych wsi powiatu olsztyńskiego. Protokoły dotyczące założenia wsi datowane są na 3 sierpnia 1801 r. i 22 lutego 1802 r., chociaż Gause podaje 2 grudnia 1810 r. jako datę kontraktów dzierżawy zawartych z osadnikami.
Według relacji byłego proboszcza z Nowej Wsi, osada funkcjonowała już w 1804 r. Pierwszym sołtysem był Mazur spod Jedwabna Tomasz Dominik. Który jednak dopiero w 1816 r. złożył swą przysięgę sołecką (po polsku). Społeczność wiejska stanowiła mozaikę etniczno-wyznaniową, bo też osiedli tu nie tylko ewangelicy i katolicy, ale też ewangelicy polscy i katolicy niemieccy. Katolicy okazali się w mniejszości – zmuszeni byli posyłać dzieci do jedynej we wsi ewangelickiej szkoły wyznaniowej, zbudowanej w 1828 r. Ewangelików przydzielono do parafii ewangelickiej w Olsztynie. Wywołało to wśród nich niezadowolenie. Z datą 13 marca 1804 r. wystosowali do króla pruskiego petycję (sygnowaną m. in. przez sołtysa), by pozwolił im przynależeć do parafii w Jedwabnie – ponieważ mówią po mazursku, natomiast duchowni ewangeliccy na Warmii (będący pochodzenia niemieckiego) „nie mówią w tej mowie”. Król niezwłocznie spełnił ich życzenie.
W 1820 r.  „królewska wieś chłopska” liczyła 35 domó mieszkalnych i 178 mieszkańców, a w 1835 roku – 37 domów i 221 mieszkańców. W 1861 roku w liczbie 320 mieszkańców było 156 Polaków – katolików (pochodzącyhc z Warmii)), 62 Mazurów i 94 ewangelików niemieckich.
W 1871 r. po likwidacji huty szkła w pobliskim Jełguniu, przeniosła się do Nowej Wsi spora część tamtejszych Mazurów. Już w 1862 r. ewangelicy rozpoczęli starania związane z założeniem parafii na miejscu. Doszło to do skutku z dniem 11 maja 1871 r., jednak kolejni proboszczowie dojeżdżali z Olsztyna. Nabożeństwa odbywały się w stodole. Pierwszy z proboszczów Krosta rozpoczął ok. 1876 r. budowę plebanii, którą zakończył jego następca Zapadka w 1877 r. Z kolei proboszcz Hassenstein położył 22 listopada 1883 r. kamień węgielny pod budowę kościoła. Budowę tę zakończono na przełomie lat 1887-1888, a 9 września 1888 r. kościół poświęcono. Z tą datą parafia otrzymała własnego proboszcza na miejscu (Carl Mensing). Nieco później zbudowano wieżę kościelną, w której zawieszono dwa dzwony. W 1886 r. we wsi założono cmentarz ewangelicki.
W 1902 r. powstała biblioteka wiejska, a równocześnie zbudowano nową szkołę z klasami wyższego stopnia. W 1903 r. otwarto urząd pocztowy. W 1907 r. oddano do użytku osobną szkołę z klasami początkowymi, w której nauczano zarówno religii ewangelickiej, jak też katolickiej. We wsi była też leśniczówka oraz tartak.
W 1928 r. wieś liczyła 418 mieszkańców. Z upływem czasu część z nich (np. poprzez małżeństwa) uległa katolizacji i polonizacji. W 1935 r. było tu już 259 katolików, przynależnych do parafii w Butrynach, ale tylko 5 z nich uważało język polski za swój macierzysty, zaś 13 zarówno polski jak i niemiecki.

Łajs
Położenie: 5 km na południowy wschód od Nowej Wsi na przesmyku między jeziorami Łańskim i Kośno
Dawna nazwa: Layss (1939)
Historia
Wieś szkatułkowa założona na terenach leśnych przez zarząd lasów królewskich, na mocy dokumentu wystawionego 28 styczna 1708 r. na nazwisko sołtysa (zasadźcy) Macieja Urbańskiego. W 1719 r., oprócz sołtysa Fryderyka Mędrzyckiego oraz karczmarza był tu tylko jeden chłop. Taka sama sytuacja istniała w 1756 r., gdy sołtysem był syn tamtego Maciej Mędrzycki.
W 1785 r. powiększono obszar wsi. Było w niej wówczas 10 chałup. W 1793 r. mowa jest o dziedzicznym dzierżawcy młyna Podsiadłym. W wyniku zakończonego w 1854 r. procesu scalania gruntów, poza zwartą zabudową wsi powstały na północ od niej (w kierunku Nowej Wsi) 4 gospodarstwa chłopskie (Beyer, Pancerzyński, Rucha, Kij), natomiast w obrębie zwartej zabudowy mieszkały w 1928 r. 234 osoby. Wyjątkowo słabe gleby dawały nikłe plony. Dorabiano rybołówstwem na obfitującym w ryby jez. Kośnie. Dodatkowe zatrudnienie umożliwiała gospodarka leśna. W 1905 r. zbudowano szkołę, a w 1939 r. przedszkole. Przy wsi założono w XIX w. cmentarz ewangelicki.
Tradycja historyczna wiązała bowiem Łajs z Prusami Książęcymi i dawnym powiatem nidzickim, zatem była to wiś typowo mazurska, choć położona tuż przy granicy z Warmią. Z tego powodu w 1935 r. zamieszkiwało tu 28 katolików, przynależnych do parafii w Butrynach. W 1954 r. wieś włączono do powiatu olsztyńskiego, o odmiennych tradycjach historycznych i kulturowych, chociaż zarówno po jednej, jak i po drugiej stronie granicy warmińskiej zamieszkiwała w zwartej masie ludność polska, różniąca się jedynie wyznaniem.

Nowy Ramuk
Położenie: ok. 1 km na wschód od drogi Olsztyn – Jedwabno, ok. 2 km na zachód od Nowej Wsi
Dawne nazwy:  Neu Ramuck (1871), Neu Grabenau (1938)
Historia
Nadleśnictwo założone 14 lipca 1871 r., 3 km na zachód od Nowej Wsi, które dawało stałe zatrudnienie znacznej części ludności okolicznych osad. Nazwa w różnych wariantach pojawia się w tych okolicach (Ramuck 1591, później Stary Ramuck 1871, na terenie gminy Stawiguda, na północ od Jeziora Łańskiego, Ramuki Małe 1879 – dziś Lalka, na Jeziorem Łańskim, na zachód od Starej Kaletki), prawdopodobnie związana z pruską tradycją nazewniczą (litewskie ramus = „spokojny”). Według danych z 1889 r., nadleśnictwo obejmowało 6866 ha, z czego 4992 ha stanowiły obszary leśne, 168 ha pola, 49 ha łąki. W 1894 r. w osadzie związanej z nadleśnictwem zamieszkiwały 52 osoby.