Bałdzki Piec
Położenie: 2 km na wschód od wsi Bałdy
Dawna nazwa: Baldenofen (1938)

Historia
Miejscowość powstała na obszarze majątku prywatnego Bałdy, prawdopodobnie w końcu XVIII w., jako osada smolarzy, stąd nazwa Bałdzki Piec. W tym polskim brzmieniu pojawia się po raz pierwszy w 1820 r. w słowniku topograficznym Walda, ale miała też oficjalną nazwę niemiecką Baldenofen. Określana wówczas jako wieś szlachecka (należąca bowiem do majątku szlacheckiego Bałdy), liczyła 5 domów i 45 mieszkańców, a jej właścicielem był von Helden, do którego należały Bałdy. Te same dane wraz z polską nazwą majątku pochodzą z 1821 r. Wkrótce potem – zapewne w związku ze zmianą właściciela – Bałdzki Piec został wyłączony z obszaru majątkowego Bałdy i w 1835 r. określany jest jako wieś chłopska, w której znajdowało się w dalszym ciągu 5 chałup, ale liczba mieszkańców zmalała do 36 osób. Według danych urzędowych z 1928 r., była to wieś o zabudowie mieszanej (zwartej i rozproszonej), licząca 54 mieszkańców.

Bałdy
Położenie – 2 km na wschód od Butryn
Dawna nazwa: Balden (1939)

Historia
Staropruskie pochodzenie nazwy świadczy o wcześniejszej tradycji osadniczej tego miejsca, jednak pierwsza wiadomość o Bałdach pochodzi dopiero z 1418 r. Wówczas wielki mistrz Michał Kuchmeister nadał majątek tej nazwy, liczący 60 łanów (1008,60 ha) rycerzowi niemieckiemu Hartmanowi, z obowiązkiem wystawiania jednej służby konnej w zbroi.
W XVII wieku majątek należał do warmińskiej rodziny von Drauschwitz. Zmarły w 1917 r. ostatni jej przedstawiciel Georg pozostawił majątek trzem nieznanym spadkobiercom. Nie wiadomo od kiedy majątek znajdował się w rękach rodziny von Shraden, wymienianej w latach 1782-1785. Prawdopodobnie już wtedy, a może wcześniej, właściciele tego majątku osadzili w pobliżu, w głębi lasu smolarzy dla pozyskiwania intratnego towaru w postaci smoły i węgla drzewnego (patrz: Bałdzki Piec). Do majątku należał również młyn wodny, przy którym w 1820 r. stała młynarzówka, zamieszkana przez sześć osób. Na przełomie XVIII i XIX wieku majątek przeszedł w ręce rodziny von Helden, wymienianej w 1820 r. Bałdy, jako majątek szlachecki i wieś folwarczna, liczyły wtedy 21 domów i 131 mieszkańców. W 1838 r. majątek liczył 42 łany (707, 28 ha) i należał do rodziny Lavergue-Pequilhen (prawdopodobnie zniekształcenie nazwiska francuskiego w pisowni niemieckiej). W 1889 r. był w posiadaniu rodziny von Quednau. Do majątku zaliczano też folwark Zaskwierki (dziś na terenie gminy Gietrzwałd) liczący 401 ha, toteż w sumie obszar majątku wynosił 1151 ha (w tym aż 518 ha lasów). W sezonie letnim zatrudniano tu robotników najemnych z Kongresówki. Jako kolejnego właściciela wymienia się w 1905 r. Ryszarda Palmowskiego. Był to majątek rycerski, wówczas już bez wspomnianego folwarku. Liczył 750 ha. Zabudowa folwarczna w Bałdach mieściła stadninę koni (54 szt.), stado bydła (126 szt.) i owiec (377 szt.) oraz niewielką tuczarnię (44 szt.) Były też gorzelnia i młyn wodny. W 1919 r. Palmowski sprzedał posiadłość skarbowi państwa, który oddawał go odtąd w dzierżawę. W latach 1922-1925 wymienia się tutaj tartak, kuźnię i gorzelnię. Dzierżawcami byli kolejno Paul Rachau i Carl Wollowski. W 1928 r. wymienia się szkołę.
Zabudowa wsi skupiona, 9 zagród w rozproszeniu, na południowym krańcu obszaru wiejskiego, w pobliżu jeziora Gim. Tradycja historyczna wiąże Bałdy z Prusami Książęcymi i dawnym powiatem nidzickim. Tutejsza ludność była w zasadzie wyznania ewangelicko-augsburskiego, ale w 1935 r. zamieszkiwało w Bałdach 112 katolików, przynależnych do parafii w Butrynach. 1954 r. Bałdy włączono do powiatu olsztyńskiego, o odmiennych tradycjach historycznych i kulturowych, chociaż i tu i tam przeważał żywioł polski.