Butryny
Położenie: ok. 15 km na południe od Olsztyna, przy dawnym trakcie w kierunku Jedwabna i Nidzicy
Dawne nazwy: Wotrinen (1412), Vutrin (1531), Butrinen (ok. 1710), Wutrinen (1755),   Wutrienen (1870),  Wuttrienen (1928)
Historia
Wieś założona przez kapitułę warmińską jako ostatnia z większych w komornictwie olsztyńskim. Przywilej lokacyjny z 3 listopada 1412 r. wystawiono dla Prusów Dibikena i Kunikena, jako zasadźców. Pruskie pochodzenie nazwy (vutris = kowal) świadczy o wcześniejszej tradycji osadniczej tego miejsca. Wieś otrzymała 35 łanów ziemi (587,65 ha), które zostały w pełni osadzone przez Prusów, jednak już u schyłku XV w. pojawiają się tu przybysze z Mazowsza: 1484 r. Maciej Cichy uzyskał prawo wyszynku w miejscowej karczmie, którą w 1497 r. objął z kolei Maciek Treszko. W 1502 r. Sibolski sprzedał tu 2 łany Szczepanowi, bratu Wojtka. 1520 r. Dwułanowe gospodarstwo (33,58 ha) objął Stanisław Boczek, a w 1524 takież samo Michał Sufleta. W przywileju lokacyjnym brak wzmianki o kościele, nie wydzielono ziemi na utrzymanie proboszcza. Znaczy to, że decyzja o tym zapadła później. Pierwsze wzmianki o proboszczu, Macieju Janowskim pochodzą z lat 1570, 1575, 1582, wiadomo też o jego następcy Janie Pokrzywińskim. Jednak kościół zbudowano już przynajmniej w 1516 r., skoro w tymże roku kapituła ofiarowała na wyposażenie „nowo zbudowanego kościoła parafialnego” komplet sprzętu liturgicznego z zasobów katedry fromborskiej. Kościół był ubogi, podobnie jak sama wieś. Do parafii należały tylko 2 miejscowości. Z czasem jednak nastąpił przyrost ludności – od 1663 r. do zaboru Warmii przez Prusy proboszcz zatrudniał wikariusza. 1689 r. wzniesiono nowy i zapewne większy kościół, poświęcony jednak dopiero w 1724 r. Spłonął w 1886 r., a w następnym rozpoczęto budowę na tym samym miejscu (z wykorzystaniem ocalałej ściany wschodniej i murów bocznych) nowego kościoła w stylu neogotyckim. Według danych z lat 1772-1773, kościół posiadał na własne potrzeby aż 6 łanów z 35 posiadanych przez wieś ogółem. Oprócz łanów chłopskich karczmarz Łabędź i podleśniczy posiadali po 2 łany. Wieś określano jako „królewską wieś chłopską”, która w 1785 r. posiadała 44 chałupy, w 1820 r. 51 chałup i 282 mieszkańców, 1836 r. 53 chałupy i 326 mieszkańców a w 1870 r. 492 mieszkańców. U schyłku XIX w. nastąpił gwałtowny rozwój wsi, która w 1894 r. liczyła już 827 mieszkańców. W okresie przedrozbiorowym Butryny były tradycyjnie miejscem powitania każdego nowego biskupa wjeżdżającego od południa, z Korony, w celu objęcia w posiadanie diecezji. Powitania miały szczególnie uroczysty charakter. W ramach posług szarwarkowych wystawiano na tę okazję doborowe zastępy jazdy i piechoty. Po zaborze kultywowano tu polskie tradycje narodowe. W okresie powstania styczniowego swoją solidarność demonstrowali miejscowy proboszcz Mikołaj Rochoń oraz jego wikary Jan Gross, pochodzący z Woryt – życzyli zwycięstwa Polakom, a Warmiaków myślących inaczej uważali za zdrajców. W miejscowej gospodzie Jana Rafalskiego w 1863 r. czytano na głos polskie gazety. Próbom brutalnej germanizacji ludności polskie przeciwstawiał się miejscowy długoletni proboszcz Bernard Renkel, z pochodzenia Niemiec – ostro krytykował z ambony nauczyciela – germanizatora, w 1901 r. zabronił organiście śpiewać po niemiecku, wszystkie dzieci przygotowywał do 1 komunii św. po polsku. Polskość w miejscowym środowisku umacniał jego następca ks. Wacław Osiński w latach 1904-1933, współzałożyciel i prezes Związku Polaków w Prusach Wschodnich w 1920 r., a następnie w l. 1923-1939 prezes IV Dzielnicy Związku Polaków, członek Rady Naczelnej Związku Polaków w Niemczech (w 1939 aresztowany i osadzony w obozie koncentracyjnym w Hohenbruch). Już w 1883 r. powstała tu biblioteka polska, a np. miejscowy kołodziej Józef Benedajt posiadał w 1893 r. księgozbiór składający się z 400 tomów. Kolporterem polskich książek był wspomniany proboszcz Osiński. Dla powiększenia zasobów materialnych parafii nabył 130 ha gruntów rolnych, które następnie oddawał w dzierżawę – dzierżawił je miejscowy ziemianin Franz Heinrich posiadający 140 ha gruntów własnych. W 1928 r. wieś liczyła 721 mieszkańców. Było tu polskie przedszkole, 14 osób należało do Związku Polaków w Niemczech. Według danych z 1935 r., w Butrynach zamieszkiwało 706 katolików (parafia liczyła 2463 wiernych), z których 290 osób deklarowało polszczyznę jako język macierzysty, a 502 osoby traktowały język polski na równi z niemieckim. W miejscowym kościele parafialnym w zasadzie wszystkie msze niedzielne oraz nabożeństwa odprawiano wówczas po polsku.

Pokrzywy
Położenie: ok. 3 km na północ od Butryn, w pobliżu drogi Olsztyn – Jedwabno
Dawna nazwa: Friedrichstadt (1827)
Historia
Osada leśna, założona przez zarząd lasów królewskich, na zasadzie kontraktów dzierżawy dziedzicznej, w celu pozyskania robotników leśnych. Nazwa urzędowo zatwierdzona 23 sierpnia 1827 r. Jednorodne zatrudnienie miejscowej ludności w lasach, nie zaś w rolnictwie, było powodem, iż osadę nazywano początkowo przedsiębiorstwem (Etablissement), a nie wsią (1835, 1870). W 1835 r. były tu tylko 4 domy mieszkalne (wielorodzinne) i 49 mieszkańców, w 1870 r. 100 mieszkańców. W 1935 r. wśród mieszkańców wsi było 36 katolików, z których wszyscy uważali za swój język macierzysty zarówno polski, jak i niemiecki.