Sołectwo Trękus Drukuj
środa, 08 grudnia 2010 10:19

TrękusTrękus
Położenie: ok. 2 km na południe od Klewek, po południowej stronie Jeziora Linowskiego
Dawna nazwa: Gross Trinkhaus (1939)
Historia
Na mocy przywileju lennego kapituły warmińskiej z 8 września 1359 r., czterej bracia zwani Katyothen, z pochodzenia Prusowie, otrzymali na korzystnym dla siebie prawie chełmińskim wielki obszar lasu Absmedie (las osikowy), liczący 130 łanów (2182,70ha).
Były to tereny puszczańskie, dano więc im18 lat wolnizny od powinności lennych, w tym od wystawiania 4 służb konnych w zbroi. Mieli prawo połowu ryb w Jeziorze Linowskim i budowy młyna. Najstarszy z braci Nadraw otrzymał pas rycerski. To wszystko pozwala przypuszczać, że bracia wyróżnili się w walce z Litwinami, którzy zimą 1353-1354 r. najechali ten rejon Warmii od strony Szczytna.
Na terenie swych posiadłości bracia założyli kilka wsi szlacheckich – Trękus, Trękusek, Kaborno i Wyrandy. Nazwa Trinkhaus stanowi zniekształcenie pierwotnej nazwy pruskiej, która najprawdopodobniej pochodziła od imienia Trinkuse. Mogła to być osoba, która odziedziczyła tę część majątku po jednym z braci. W 1473 r. właścicielem wsi był Albert Witgewalt, który na własną prośbę uzyskał od kapituły odnowienie zaginionego przywileju. Prawdopodobnie ów kanonik nie pozostawił potomka, ponieważ posiadłość wróciła do rąk kapituły i ta ok. 1500 r. przekształciła ją w wieś wolnych chłopów czynszowych, osadzonych na prawie chełmińskim. Byli to Prusowie, ale pojawiają się już także Polacy. Pierwszym z nich był w 1504 r. Jan Roman, który otrzymał 1,5 łana. W 1518 r. zmarł chłop Murawski, pozostawiając nieletniego syna Bartosza, którego opiekunami prawnymi byli również Polacy, choć nazwiska nie zawsze o tym świadczą: Piotr Petzoldt, Maciej Warpen i jego szwagier Bernard – wszyscy z Trękusa.
W 1578 r. wszyscy wolni chłopi byli Polakami. Według danych z 1656 r., na 30 łanach (503,70 ha) na prawie chełmińskim było tu 10 wolnych, zobowiązanych do wystawiania wspólnie 1 służby konnej w zbroi. Z 1673 r. pochodzi wiadomość o istniejącym tu młynie, zbudowanym na strumieniu uchodzącym do Jeziora Linowskiego. W młynarzówce zamieszkiwali młynarz z córką.
Według spisu majątkowego, sporządzonego w l. 1772-1773, po zaborze Warmii przez Prusy, w Trękusie było 9 chłopów o polskich nazwiskach, bardzo dobrze uposażonych w ziemię: 4 chłopów miało po 4 łany (czyli po 67,16 ha), tyluż po 3 łany i tylko 1 chłop miał 2 łany ziemi (33,58 ha). Poza tym było 6 zagrodników, młynarz Piekarski i 2 pastuchów, w sumie 99 osób. W 1786 r. sołtysem był Broszewski. W 1836 r. wieś liczyła 112 mieszkańców, istniało 15 budynków, wśród nich budynek szkolny. W 1825 r. w szkole tej 28 dzieci uczył Jan Kriegs, z zawodu krawiec, słabo znający język niemiecki, toteż uczył po polsku. W 1935 r. było tu 272 katolików przynależnych do parafii w Klewkach. Największe gospodarstwa chłopskie liczyły 93,83 i 64 ha, do najlepiej uposażonych należeli gospodarze Edward Biermański i Paweł Kurowski.

Jezioro LinowskieLinowo
Położenie: przy drodze ze Szczęsnego do Trękusa, nad Jeziorem Linowskim
Dawna nazwa: Leynau (1939)
Historia
Osada wolnych pruskich, posiadaczy dóbr służebnych na prawie pruskim, najstarsza w tym rejonie – powstała wskutek 4 równoczesnych nadań lennych dokonanych przez kapitułę warmińską 23 maja 1348 r. w rejonie Jeziora Linowskiego. Osada 4 drobnych rycerzy pruskich powiększyła się o kolejny dwór wskutek nadania 26 stycznia 1374 r. dalszych 4 łanów. Tym razem mowa już o wsi Lynaw, nazwanej tak od wspomnianego Jeziora Linowskiego, którego nazwa ma rodowód staropruski (linnis = „lin”).
W końcowym okresie wojny 13-letniej (1464) nastąpiła zagłada wsi i długoletnia pustka. Przywilej lokacyjny wystawiony przez kapitułę warmińską 27 czerwca 1476 r. był nie tyle wskrzeszeniem wsi, ile jej rzeczywistą lokacją, która nigdy przedtem nie miała miejsca. Zasadźcą wsi na prawie chełmińskim był Mikołaj Kopeć (Koptz), który otrzymał w tym celu 22 łany czynszowe (368,38 ha) oraz 2 łany sołeckie dla siebie, wolne od czynszu, nabyte od kapituły warmińskiej za dość dużą sumę 30 grzywien. Wieś zasiedlali stopniowo przybysze z Mazowsza: w 1488 r. Stanek de Masowia, w 1502 r. Piotr Czarny i jego syn Wojtek, Maćko. W 1512 r. sołtysem był Jan Stobek. W 1575 r. kapituła sprzedała Ambrożemu prawo do karczmy i warzenia piwa. W 1656 r. wieś miała 21 łanów chłopskich oraz 3 łany wolne. W 1678 r. na życzenie ówczesnego sołtysa Jana Petrykowskiego kapituła potwierdziła przywilej wystawiony dla wsi w 1476 r.
W opisie wsi dokonanym po zaborze Warmii przez Prusy w 1772 – 1773 r. wymienia się dwóch sołtysów Andrzeja Czodrowskiego i Jana Petrykowskiego (sołectwo było dziedziczne), 9 gospodarstw czynszowych, karczmarza oraz kilkunastu zagrodników. Wieś liczyła wówczas 157 mieszkańców. Wszystkie nazwiska były polskie. Na mapie komornictwa olsztyńskiego sporządzonej po 1710 r. występuje polska nazwa wsi Linowo, którą podają też obok niemieckiej – słowniki z lat 1820 i 1836. W 1863 r. z Linowa poszli do powstania styczniowego Stanisław Białojan i jego szwagier Buchowski. W okresie międzywojennym było tu 3 członków Związku Polaków w Niemczech. W 1935 r. we wsi mieszkało 186 katolików przynależnych do parafii w Klewkach. Od XVIII w. istniała tu szkoła.

Kołpaki
Położenie: 2 km na południowy zachód od Trękusa
Dawne nazwy: Puppen (1564), Kolpacken (1662), Klein Puppen (1938)
Historia
Jerzy Kołpak, który posiadał 3,5 łana ziemi (58,76 ha) w rejonie dzisiejszych Silic, za odstąpienie ich kapitule warmińskiej, otrzymał od niej w zamian, na mocy przywileju z 22 stycznia 1574 r., 7 łanów porośniętych lasem (117,53 ha). Był to niegdyś czynny majątek zwany Puppen, lecz opuszczony wymagał rekultywacji, na co Jerzy Kołpak otrzymał od kapituły 12 lat wolnych od powinności lennych, m. in. służby konnej w zbroi. Nazwa mająteczku Puppen używana była do XVIII w. na przemian z nazwą Kolpacken, która pochodziła od nazwiska właściciela i ta w końcu zwyciężyła. Na mapie komornictwa olsztyńskiego sporządzonej po 1710 r. widnieje jako Kolpak, a na mapie Warmii Endersha z 1755 roku – Kolbaken. Później 7-łanowy majątek służebny został podzielony na dwie części - siedzieli tu dwaj wolni chłopi, z pochodzenia Prusowie, którzy wystawiali 1 służbę konną.
Według danych z 1688 r. we wsi Kolakien (Kołpaki) było 5 wolnych łanów na prawie chełmińskim, na których gospodarowali Daniel Kołakowski i Jan Rogala, a poza tym 2 zagrodników – Andrzej Kołakowski i Piotr Mazucha. Po zaborze Warmii przez Prusy w 1722 r., we wsi chełmińskiej Kolbaken na 4 łanach gospodarowali Kazimierz Daniel oraz na 3 łanach Walenty Piecyk. Według danych z 1785 r. była to „wieś chełmińska” licząca 5 chałup, zaś w 1820 r. mowa o „majątku chełmińskim” (5 chałup i 29 mieszkańców). Znaczy to, że cały obszar wsi należał do jednego właściciela. W 1876 r. był nim Jan Erdmann z żoną Marią, z domu Gruszkiewicz. Erdmannowie rezydowali na Kielarach k. Bartąga. W 1889 r. i po raz ostatni w 1907 r. jako właścicielka Kielar oraz folwarków Zazdrość i Kopanki, wymieniana jest Leokadia Erdmann z domu von Sass-Jaworska, zatem mogła to być owdowiała synowa Jana i Marii Erdmannów. Cały majątek liczył 485 ha, przy czym w Kołpakach wymieniana jest cegielnia. Majątkiem zarządzał administrator Jan Nowacki. Natomiast w l. 1922 i 1932 właścicielem osobno traktowanego majątku Kołpaki, liczącego 133 ha był Hans Lietke, który zamieszkiwał w majątku Plebania Wólka pod Morągiem, a w Kołpakach miał zarządcę.